هدف ما در این مقاله این است که به موضوع آترواسکلروز بپردازیم. بیماری شریان محیطی که بیماری عروق محیطی، تصلب شرایین یا سخترگی نیز نامیده می شود. در این مقاله از همه جهات این بیماری خواهیم پرداخت، یعنی تاریخچه، علل، دلایل، خطرات و راهکارهای درمان را بررسی خواهیم کرد. پس با این مقاله همراه شوید و آن را تا انتها مطالعه کنید.
تاریخچه این بیماری
ظاهرا فلیکس مارچند برای نخستین بار در سال ۱۹۰۴ به تعریف اصطلاح «آترواسکلروز» پرداخت. وی پیشنهاد کرد که تقریبا مسئولیت تمامی فرآیندهای انسدادی در شریان ها با همین بیماری است. در سال ۱۹۰۸ ایگناتوفسکی به توصیف ارتباط میان غذاهای غنی از کلسترول و بیماری مورد نظر تجربی پرداخت.
آترواسکلروز چیست؟
اختلالی که در عروق سیستم گردش خون به وجود می آید، منجر به این بیماری می شود. سرخرگ ها رگ های خونی هستند که انتقال اکسیژن و خون سرشار از مواد مغذی را از قلب به کلیه نواحی بدن انجام می دهند. بیماری سخترگی در رگ هایی به وجود می آید که خون را به بازوها و پاها می رسانند.
شریان های سالم، پوشش هموار دارند که چنین حالتی موجب جلوگیری از لخته شدن خون و همچنین تقویت جریان مداوم خون می شود. در این بیماری ایجاد پلاک ها در داخل دیواره های شریان به تدریج انجام می شود که منجر به باریک یا مسدود شدن رگ ها خواهد شد.
ساخت پلاک ها از کلسترول، چربی بیش از حد و مواد شناور دیگر در جریان خون مانند پروتئین ها، سلول های التهابی و کلسیم بوده است. در صورت باریک یا مسدود شدن رگ ها، خون توانایی تغذیه اندام ها و بافت های دیگر را نخواهد داشت و این امر بافت ها را دچار آسیب دیدگی می کند که در نهایت منجر به مرگ بافتی می شود.
میزان پیشرفت این عارضه در افراد مختلف، متفاوت است و بستگی به عوامل بسیار زیادی دارد که عبارتند از: موقعیت تشکیل پلاک در بدن و وضعیت کلی فرد.
توسعه بیماری آترواسکلروز
شکل عروق یا رگ های افراد، لوله توخالی است. رگ ها در بخش داخلی، هموار و الاستیک هستند و اجازه جریان یافتن آزادانه خون را می دهند.
شروع بیماری شریانی محیطی از هنگام چسبیدن رسوبات چربی به دیواره رگ های خونی انجام می گیرد. تجمع چربی ها منجر به مسدود شدن رگ می شود. این شرایط موجب خواهد شد که دیواره رگ های خونی دچار آسیب دیدگی جزئی شوند. آزاد شدن مواد شیمیایی توسط سلول ها به منظور اجرا شدن اقدامات درمانی خواهد بود که این امر، دیواره ها را چسبناک تر می کند.
چسبیدن مواد شناور دیگر مانند پروتئین ها، سلول های التهابی و کلسیم به دیواره رگ ها از طریق جریان خون انجام می شود. با ترکیب چربی و سایر مواد با یکدیگر، تشکیل ماده ای به نام پلاک یا تصلب شرایین رخ می دهد. با جمع شدن پلاک در عروق، باریک شدن رگ ها اتفاق خواهد افتاد.
گذشت زمان سبب می شود پلاک هایی با اندازه های مختلف درون رگ ها ایجاد شوند. بسیاری از رسوبات پلاک خارجی، سخت بوده و همچنین از داخل نرم و خمیری هستند. امکان ترک خوردن یا پاره شدن سطح سفت و سخت وجود دارد که می تواند رسوبات نرم و چربی را درون خود جای دهد.
با این اتفاق، پلاکت ها (ذراتی که در خون به شکل دیسک هستند و به لخته شدن کمک می کنند) وارد ناحیه مورد نظر می شوند و لخته های خون در اطراف پلاک را ایجاد می کنند. شریان به باریک شدن ادامه می دهد و علائم بیماری تصلب شرایین نیز مشاهده می شود.
در آترواسکلروز امکان مسدود شدن شریان توسط پلاک یا لخته خون قرار گرفته در یک رگ باریک وجود دارد. با این اتفاق، بافت زیرین انسداد دچار آسیب دیدگی دائمی می شود که احتمال از بین رفتن یا مردن آن نیز وجود خواهد داشت. بروز چنین وضعیتی اغلب در انگشتان پا و به طور کلی پا به چشم می خورد.
عوامل خطرزا در ابتلا به این عارضه در موارد زیر بیشتر است:
- سن بالای ۵۰ سال
- چاقی شکمی
- فشار خون بالا
- دیابت
- مصرف سیگار
- کلسترول بالا
- بیماری کلیه
بسیاری از عوامل خطرزا و خطرساز مانند بیماری عروق کرونر غیر قابل کنترل هستند. اما نتیجه تحقیقات نشان می دهند که مهم ترین عامل خطر قابل تغییر، استعمال دخانیات است که می تواند از ابتلا به این بیماری و عوارض آن جلوگیری کند. سیگار کشیدن می تواند موجب افزایش خطر ابتلا به این عارضه تا ۴۰۰ درصد شود که در چنین شرایطی، بروز علائم ۱۰ سال زودتر رخ خواهد داد.
دیابت را می توان یکی دیگر از عوامل خطرناک در ابتلا به این عارضه در زنان در نظر گرفت. ترکیب این عارضه با سایر مواردی که با دیابت در ارتباط هستند (مانند مشکلات عصبی در پا، بیماری قلبی، چاقی و افسردگی و مشکلات بینایی)، می تواند موجب افزایش احتمال بروز مشکلات حرکتی جدی در یک خانم دیابتی شود.
علائم آترواسکلروز شامل چه مواردی است؟
امکان ایجاد تصلب شرایین در طول زندگی وجود دارد و ممکن است علائم این بیماری تا اواخر عمر فرد احساس نشود. در اکثر افراد تا هنگامی که تنگ شدن عروق به میزان ۶۰ درصد یا بیشتر رخ ندهد، علائم ظاهری مشاهده نمی شوند.
اولین علامت قابل توجه این عارضه می تواند شامل مواردی مانند ناراحتی پا، لخته شدن متناوب، درد یا گرفتگی عضله ها باشد. اغلب درد در ساق پا قابل مشاهده است؛ اما ممکن است در باسن یا ران نیز محسوس باشد.
همچنین ممکن است علائم لخته شدن متناوب مواردی مانند بی حسی، سنگینی یا خستگی در عضلات پا در حین راه رفتن و ضعف را در بر گیرد که این وضعیت با استراحت رفع خواهد شد. امکان دارد شدت درد به حدی باشد که موجب ایجاد تداخل در راه رفتن طبیعی شود.
کاهش جریان خون در عضلات پا منجر به بروز این نوع درد دوره ای می شود که استراحت آن را از بین می برد. زیرا ماهیچه ها در حالت استراحت نیازمند جریان خون کمتری هستند.
سایر علائم آترواسکلروز پیشرفته شامل موارد زیر هستند:
- یخ شدن پوست بدن در ناحیه پاها
- سوزش یا درد در پاها و انگشت ها در حین استراحت به خصوص هنگام خوابیدن در شب
- افزایش بروز عفونت
- قرمز شدن یا تغییرات دیگر در رنگ پوست
- زخم انگشتان پا که بهبود نمی‌یابد.
(البته بسیاری از افرادی که به تصلب شرایین ابتلا پیدا کرده اند، فاقد هرگونه علائم هستند.)
خطرات آترواسکلروز چه مواردی را در بر می گیرد؟
در صورت عدم درمان این عارضه، بیماران مبتلا ممکن است با مشکلات جدی سلامتی مواجه شوند که عبارت است از:
- حمله قلبی: آسیب دائمی به عضله قلب که در نتیجه کمبود خون رسانی به قلب در مدت زمانی طولانی رخ می دهد.
- بیماری یا تنگی شریان کلیوی: تنگی یا انسداد شریانی که رساندن خون به کلیه را انجام می دهد.
- سکته مغزی: قطع شدن جریان خون در مغز
- قطع عضو: قطع یک قسمت یا کل پا و ساق آن (به ندرت بازو) به ویژه در افرادی که مبتلا به دیابت هستند.
- حمله ایسکمیک ناپایدار: قطع خون رسانی به مغز به طور موقت
در صورت مواجهه با علائم این عارضه، مراجعه به پزشک و صحبت با وی الزامی است تا دلیل علائم تعیین شود. به این ترتیب درمان در اولین فرصت انجام خواهد شد. تشخیص به موقع بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا می توان قبل از شدید شدن بیش از حد بیماری و بروز عوارضی مانند حمله قلبی یا سکته به درمان های صحیح پرداخت.
راهکارهای درمان آترواسکلروز
روش های درمانی موجود برای بهبودی این بیماری شامل داروها، تغییر شیوه زندگی و روش های مداخله ای است.
تغییر سبک زندگی
درمان اولیه این بیماری این است که تغییری در سبک زندگی ایجاد شود تا عوامل خطرزا کاهش پیدا کند.
تغییراتی که می توان ایجاد کرد تا وضعیت مدیریت شود، عبارتند از:
- ترک سیگار: می توان در مورد برنامه های انگیزشی ترک سیگار تحقیق کرد و در این باره با پزشک به مشاوره پرداخت.
- داشتن رژیم غذایی متعادل: رژیم غذایی باید پر از فیبر، کلسترول، سدیم و چربی باشد. محدود کردن چربی به ۳۰ درصد از کل کالری روزانه توصیه می شود. چربی اشباع شده نباید از ۷ درصد کل کالری دریافتی بیشتر باشد. همچنین خودداری از مصرف چربی های ترانس مانند محصولاتی که تولید آنها با روغن های گیاهی نیمه هیدروژنه و هیدروژنه بوده است، توصیه می شود. در صورت داشتن اضافه وزن،کاهش وزن کمک می کند کلسترول کل بدن کاهش پیدا کند و کلسترول خوب افزایش یابد. متخصص تغذیه در اجرای تغییرات مناسب در رژیم غذایی کمک کننده است.
- ورزش: شروع یک برنامه ورزشی منظم مانند پیاده روی توصیه می شود. پیاده روی می تواند تاثیر مهم و قابل توجهی بر درمان این بیماری داشته باشد.
داروها
ممکن است تجویز داروهای ضد فشارخون برای درمان بیماری هایی مانند فشار خون بالا انجام شود. برای کاهش خطر حمله قلبی و سکته مغزی ممکن است داروهای ضد پلاکت تجویز شود.
پیاده روی مستمر
ممکن است داروهایی تجویز شود تا انجام پیاده روی ثمربخش باشد. تحقیقات نشان دهنده این است که این دارو به افرادی که به بیماری انعقادی متناوب مبتلا شده اند، قبل از بروز درد پا کمک خواهد کرد. با این حال همه بیماران نمی توانند از این دارو استفاده کنند. دکتر تشخیص خواهد داد که کدام فرد واجد شرایط است.
رویه های مداخله ای
درمان این عارضه با شیوه های مداخله ای مانند آنژیوپلاستی، آنژیوپلاستی با قرار دادن استنت و غیره امکان پذیر است. در برخی از موارد، امکان انجام روش های درمانی جراحی مانند جراحی بای پس عروق محیطی وجود دارد تا در اطراف رگ های خونی، مسیر جریان خون تغییر پیدا کند.
روش های درمانی جدید در حال بررسی هستند. اگر گزینه های درمانی دیگری وجود دارد که می تواند بیماری را درمان کند، می توان از پزشک درباره آن سوال کرد.
در صورت توصیه هر کدام از این روش ها، تیم مراقبت های بهداشتی می تواند راجع به این روش ها اطلاعات بیشتری ارائه دهد.
درمان این بیماری به کمک پزشک
نمی توان درمانی قطعی برای آترواسکلروز پیشنهاد کرد. عواملی که می توانند در کنترل بیماری کمک کننده باشند، عبارتند از: ترک سیگار، محدودیت مصرف چربی، ورزش منظم، رژیم غذایی مناسب، کنترل عوامل خطرزا مانند کلسترول بالا، دیابت و فشار خون بالا.
توصیه های مراقبت از پا
- معاینه بالا و پایین پاها و نواحی بین انگشتان به صورت روزانه. تاول، ترک، بریدگی، خراش یا زخم های غیرطبیعی دیگر باید جستجو شوند. همچنین بررسی افزایش گرمای پوست، میخچه، قرمزی، رشد ناخن های پا و پینه نیز لازم است. می توان از آینه یا یکی از اعضای خانواده کمک گرفت تا به بررسی ناحیه مورد نظر پرداخت.
- استفاده از یک کرم یا لوسیون مرطوب کننده برای پاها، کف و بالای پاها یک یا دو بار در روز به منظور جلوگیری از خشکی پوست و ترک خوردگی آن. لوسیون نباید در میان انگشتان پا یا در نواحی دارای زخم باز یا بریدگی استفاده شود. در صورت خشکی زیاد پوست، استفاده از کرم مرطوب کننده باید بیشتر باشد. مراقبت از ناخن های پا باید به طور مرتب انجام شود. کوتاه شدن ناخن های پا باید بعد از استحمام و در زمان نرم شدن انجام شود.
- در صورت ابتلا به دیابت، مراجعه به یک متخصص غدد حائز اهمیت است.
- میخچه، پینه یا مشکلات دیگر پا نباید توسط خود فرد درمان شوند. مراجعه به یک متخصص غدد لازم است تا این بیماری ها بهبود یابند.
- منتظر نباشید یک مشکل جزئی پا یا پوست به صورت خود به خود درمان شوند. زیرا دنبال کردن دستورالعمل های پزشک الزامی است.
- سایر آزمایش های آترواسکلروز ممکن است شامل مواردی مانند سی تی اسکن، آنژیوگرافی یا MRI شود.
- در طی آنژیوگرافی (که به عنوان آنژیوگرافی تصلب شرایین نیز شناخته می شود)، تزریق ماده حاجب (ماده کنتراست زا) به رگ های خونی مورد بررسی انجام شده و عکس های اشعه ایکس از درون رگ های خونی تولید می شود تا جریان خون ارزیابی شده و انسداد احتمالی تشخیص داده شود.
- سی تی اسکن به عنوان تکنیکی به کار می رود که در آن چند اشعه ایکس گرفته می شود و در مدت زمان بسیار کوتاهی از زوایای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. با جمع آوری تصاویر توسط رایانه، برش های مقطعی رگ روی مانیتور نمایش داده می شود.
- MRI از آهن رباهای قدرتمندی استفاده می کند تا تصاویری از اندام های درونی و رگ های خونی ایجاد کند.
کنترل بیماری
با این که این بیماری شایع شده است، اما جدی گرفته نمی شود. اگر چه این بیماری جدی است و عواقب بالقوه ای دارد، اما گاهی می توان آن را درمان کرد.
در صورت تشخیص زودهنگام، این بیماری می تواند درمان شود. آگاهی از فاکتورهای خطرزای بیماری آترواسکلروز می تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند.
توصیه ها برای حفظ قلب سالم و حفظ گردش خون:
- مدیریت وزن
- رژیم غذایی کم چرب و کم شکر که روزانه حداقل دارای پنج وعده میوه و سبزیجات تازه باشد.
- خودداری از مصرف سیگار
- ورزش حداقل ۳۰ دقیقه در روز با تایید پزشک
- در صورت ابتلا به بیماری قلبی باید در مورد عوامل خطر با پزشک و دکتر قلب و عروق صحبت کرد و علائمی مانند ضعف، درد یا بی حسی در پاها را مورد توجه قرار داد. پزشک ممکن است به تجویز یک آزمایش بپردازد تا این بیماری تشخیص داده شود. آزمایشی که اندازه گیری فشار خون در بازوها و پاها را با استفاده از دستگاه داپلر دستی انجام می دهد.
- در صورتی که از قبل سخترگی خفیف دارید، ممکن است پزشک به تجویز ورزش درمانی، ترک سیگار، تغییر در رژیم غذایی و دارو بپردازد. داروهایی که برای تصلب شرایین تجویز می شوند و در این زمینه رایج هستند، داروهای ضد پلاکت (مثل آسپیرین یا کلوپیدوگرل) و داروهای کم کننده کلسترول (استاتین) را در بر می گیرند. ترک سیگار، مصرف داروها، کنترل فشار خون بالا و مدیریت دیابت را می توان بهترین اقداماتی در نظر گرفت که در چنین شرایطی می توان انجام داد.
- همچنین مراقبت صحیح بیماران مبتلا به تصلب شرایین از پاهایشان مهم است تا مانع از ایجاد زخم شوند. اقدامات مراقبت از پا برای بیماران مبتلا به سخترگی شامل پوشیدن کفش مناسب، تمیز نگه داشتن پا، بازرسی منظم پا از لحاظ وجود زخم و مراقبت از ناخن های انگشت پا به صورت منظم می شود. در برخی از موارد، بیمار مبتلا به تصلب شرایین به پزشک متخصص غدد ارجاع داده می شود تا مراقبت های تخصصی از پا انجام شود.
کلام آخر
در این مقاله به موضوع آترواسکلروز و شرح تمامی نکاتی که درباره این بیماری باید بدانید، پرداختیم. اگر شما پس از مطالعه این مقاله تصمیم دارید که به پزشک متخصص مربوط به این بیماری مراجعه کنید، اما نمی دانید که کدام پزشک بهتر است یا بهترین متخصص عروق را چگونه باید پیدا کنید، به سایت دکتر با من سر بزنید.
این سایت برای افرادی که به دنبال سایت دکتر متخصص قلب و عروق یا دکتر متخصص مغز و اعصاب مشهور در تهران هستند، مفید واقع می شود. چنین افرادی می توانند از پزشکان معرفی شده و اطلاعات درج شده درباره هر کدام از پزشکان توسط این مجموعه کمک بگیرند.
دیدگاه خود را درج کنید