از علت تا درمان فراموشی، هر آنچه نیاز است بدانید

اختلال فراموشی یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی است و تاریخچه‌ی آن به قدمت‌ دوره‌های تاریخ بشری بازمی‌گردد. در ادبیات باستان، اشاراتی به این مسئله وجود دارد، به عنوان مثال در ادبیات یونان باستان، داستان‌هایی از خدایانی که فراموشی کرده‌اند یا فراموشی شده‌اند ذکر شده است.

در قرن ۱۹، پزشکانی مانند آلویزر، کوسوو و برایتن تحقیقاتی درباره‌ی اختلال فراموشی انجام دادند و این مسئله را مورد بررسی قرار دادند. در سال ۱۹۰۱، آلویزر نخستین بار بیماری آلزایمر را توصیف کرد که به علت اختلال فراموشی و سایر نشانه‌های عصبی دیگر ناشی از تغییرات در ساختار مغز است.

در دهه‌های بعد، با پیشرفت تحقیقات علمی در زمینه‌ی علم شناختی، بیشتر درکی از مکانیسم‌های عملکردی مغز و اختلالاتی که می‌توانند باعث اختلال فراموشی شوند، به دست آمد. همچنین، با پیدایش روش‌های تصویربرداری مغزی، تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت گرفته است. در حال حاضر، تحقیقات در حوزه‌ی اختلال فراموشی همچنان ادامه دارد و سعی در یافتن راه‌های جدید برای پیشگیری و درمان این اختلال دارد.

علت اختلال فراموشی

علت اختلال فراموشی می‌تواند متنوع باشد و ممکن است به دلایل مختلفی مرتبط با سلامت روان و بدنی فرد باشد. در زیر علل رایج اختلال فراموشی را بررسی می‌کنیم:

1. بیماری‌های عصبی و مغزی: بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون، سکته مغزی و … می‌توانند باعث ایجاد اختلال فراموشی شوند.
2. استفاده از مواد مخدر: مصرف مواد مخدر مانند الکل و مواد مخدر می‌تواند باعث ایجاد اختلال فراموشی شود.
3. استرس و اضطراب: استرس و اضطراب می‌توانند باعث کاهش تمرکز و توجه شود که منجر به ایجاد اختلال فراموشی می‌شود.
4. عدم خواب کافی: عدم خواب کافی و کیفیت پایین خواب می‌تواند باعث افت حافظه شود.
5. اختلالات روانی: برخی اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات خلقی می‌توانند باعث ایجاد اختلال فراموشی شوند.
6. کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین B12، فولات و روی می‌تواند باعث ایجاد اختلال فراموشی شود.
7. تروما و آسیب‌های سر: تروما و آسیب‌های سر می‌تواند به صورت موقت یا دائمی باعث ایجاد اختلال فراموشی شوند.
8. عدم تمرین مغزی: عدم تمرین مغزی و فعالیت‌های شناوری می‌تواند باعث کاهش عملکرد مغز شود و در نتیجه باعث ایجاد اختلال فراموشی شود.

به طور کلی، علت اختلال فراموشی می‌تواند به دلایل مختلفی مرتبط با سلامت روان و بدنی فرد باشد و درمان باید بر اساس علت اصلی این اختلال صورت پذیرد.

علائم اختلال فراموشی

علائم اختلال فراموشی ممکن است متنوع باشد و بسته به علت و شدت آن متفاوت باشد. در زیر علائم رایج اختلال فراموشی را بررسی می‌کنیم:

• فراموشی اطلاعات جدید: فرد ممکن است نتواند اطلاعات جدیدی که به تازگی یاد گرفته است را به یاد بیاورد.
• فراموشی اطلاعات گذشته: فرد ممکن است نتواند خاطرات یا اطلاعاتی که در گذشته یاد گرفته بود، به یاد بیاورد.
• مشکل در یادآوری نام‌ها و اسامی: فرد ممکن است نتواند نام و یا اسامی افرادی را که با آنها آشناست، به یاد بیاورد.
• مشکل در یادآوری مکان‌ها و مسیرها: فرد ممکن است مشکل داشته باشد در یادآوری مکان‌ها و مسیرهایی که قبلا با آنها آشنا بوده است.
• مشکل در تمرکز و توجه: فرد ممکن است دچار مشکل تمرکز و توجه شود که می‌تواند باعث فراموشی اطلاعات شود.
• افزایش فراموشی در سنین بالاتر: با پیر شدن، قدرت حافظه کاهش می‌یابد و فراموشی بیشتری رخ می‌دهد.
• مشکل در انجام کارهای روزمره: فرد ممکن است مشکل داشته باشد در انجام کارهای روزمره مانند پرداخت قبوض، خرید و…
• تغییر در شخصیت: در بعضی موارد، اختلال فراموشی ممکن است با تغییر در شخصیت فرد همراه باشد، مانند افسردگی و اضطراب.

در صورتی که فرد دچار هر یک از علائم بالا باشد، بهتر است به پزشک اعصاب و روان یا روانپزشک مراجعه کند تا علت اختلال فراموشی بررسی شود و در صورت لزوم، درمان مناسب انجام شود.

چه کسانی بیشتر درگیر بیماری فراموشی می شوند؟

اختلال فراموشی می‌تواند در هر سنی و در هر جنسیتی رخ دهد، اما برخی از عوامل می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به این بیماری شوند. به طور کلی، افرادی که دارای یک یا چند عامل زیر هستند، بیشتر درگیر بیماری فراموشی می‌شوند:

• سن: با پیر شدن، خطر ابتلا به بیماری فراموشی افزایش می‌یابد و معمولا در افراد سالمندتر بیشتر دیده می‌شود.
• بیماری‌های مغزی: بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر، پارکینسون و سکته مغزی می‌توانند باعث ایجاد اختلال فراموشی شوند.
• استفاده از مواد مخدر: استفاده از مواد مخدر مانند الکل و مواد مخدر می‌تواند باعث ایجاد اختلال فراموشی شود.
• اضطراب و استرس: استرس و اضطراب می‌توانند باعث کاهش تمرکز و توجه شوند که منجر به ایجاد اختلال فراموشی می‌شود.
• خواب نامناسب: خواب کافی و کیفیت خوب آن برای حفظ حافظه بسیار مهم است.
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین B12، فولات و روی می‌توانند باعث ایجاد اختلال فراموشی شود.
• عدم تمرین مغزی: فعالیت‌های شناوری مانند خواندن، حل مسئله، یادگیری زبان جدید و بازی های شناوری می‌توانند باعث تقویت حافظه شوند.
• علائم افسردگی و اضطراب: برخی از افراد با اختلال فراموشی، علائم افسردگی و اضطراب نیز دارند و برای مدیریت بیماری فراموشی، باید این علائم نیز درمان شوند.

اگر فردی دارای یک یا چند عامل بالا است، باید مراقبت‌های لازم را بکند و در صورت داشتن هرگونه علائم اختلال فراموشی، به دکتر اعصاب و روان مراجعه کند.

راه های پیشگیری از اختلال فراموشی

برای پیشگیری از اختلال فراموشی، انجام چندین راهکار می تواند مفید واقع شود. در زیر به برخی از این راهکارها اشاره می کنیم:

1. فعالیت های شناوری: فعالیت های شناوری مانند خواندن، حل مسئله، یادگیری زبان جدید، بازی های شناوری و هر چیزی که به تمرین مغز کمک کند، می تواند به حفظ و تقویت حافظه کمک کند.
2. تمرین بدنی: تمرین بدنی باعث بهبود جریان خون به مغز و تقویت حافظه می‌شود. همچنین، تمرینات بدنی می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند که نیز می تواند باعث بهبود حافظه شود.
3. تغذیه سالم: تغذیه سالم با مصرف مواد غذایی سالم و تغذیه مناسب می‌تواند به حفظ حافظه کمک کند. به عنوان مثال، می‌توانید مقدار کافی از مواد مغذی مثل ویتامین‌ها و مواد معدنی دریافت کنید.
4. مدیریت استرس: استرس و اضطراب می‌توانند باعث کاهش تمرکز و توجه شوند. بنابراین، مدیریت استرس و اضطراب با تمرین روش‌های تنفس، یوگا، ماساژ و دیگر روش‌های مدیتیشن می‌تواند به حفظ حافظه کمک کند.
5. خواب کافی و کیفیت خوب: خواب کافی و کیفیت خوب آن برای حفظ حافظه بسیار مهم است. بنابراین، باید سعی کنید که خواب کافی را داشته باشید و به کیفیت خوب خوابتان توجه کنید.
6. فعالیت های اجتماعی: فعالیت های اجتماعی مانند شرکت در برنامه های اجتماعی، گفتگو با دوستان و خانواده و شرکت در فعالیت های گروهی می‌توانند به حفظ حافظه کمک کنند.
7. جلوگیری از استفاده از مواد مخدر: استفاده از مواد مخدر مانند الکل و مواد مخدر می‌تواند باعث ایجاد اختلال فراموشی شود. بنابراین، باید از استفاده از این مواد خودداری کنید.
8. تمرین مغزی: با انجام تمرین های مغزی مانند حل تست های مغزی، بازی های حافظه و تمریناتی که برای تقویت حافظه طراحی شده اند، می توانید به حفظ وتقویت حافظه خود کمک کنید.
9. کنترل بیماری‌های مرتبط با حافظه: برخی بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر، پارکینسون و سکته مغزی می‌توانند باعث ایجاد اختلال فراموشی شوند. بنابراین، اگر فردی دچار این بیماری‌ها است، باید با پزشک خود در مورد راهکارهای پیشگیری و مراقبت‌های لازم صحبت کند.
10. نگهداری روابط اجتماعی: نگهداری روابط اجتماعی مانند دوستی با افراد مختلف، نگهداری از رابطه با خانواده و همکاران می تواند به حفظ حافظه کمک کند.
11. فعالیت های روانشناختی: تحت نظارت پزشک، فعالیت های روانشناختی مانند تمرینات کاهش استرس، درمان افسردگی و اضطراب، و درمان سایر اختلالات روانی ممکن است به حفظ حافظه کمک کنند.
12. مدیریت برنامه های روزانه: برنامه ریزی و مدیریت برنامه های روزانه می‌تواند به حفظ حافظه کمک کند. برنامه ریزی شامل تعیین اولویت ها، تنظیم زمان برای انجام کارها و مدیریت وظایف روزانه است.

از طرفی، اجتناب از استفاده از کلیدهای موبایل و تبلت برای یادآوری اطلاعات و استفاده از کاغذ و مداد جهت یادداشت برداری و برنامه ریزی نیز می‌تواند به حفظ حافظه کمک کند.

روش های تشخیص اختلال فراموشی

تشخیص اختلال فراموشی معمولاً توسط پزشک تخصصی اعصاب و روان انجام می شود. در اینجا به برخی از روش های تشخیص اختلال فراموشی اشاره می کنیم:

• مصاحبه پزشکی: پزشک مغز و اعصاب ممکن است با بیمار مصاحبه کند تا جزئیاتی در مورد نحوه عملکرد حافظه او و نحوه وقوع فراموشی بدست آورد.
• ارزیابی عملکرد حافظه: متخصص مغز و اعصاب ممکن است از تست های مختلفی استفاده کند تا عملکرد حافظه بیمار را ارزیابی کند. این تست ها ممکن است شامل حافظه کوتاه مدت، حافظه بلند مدت، توجه، تمرکز و سایر عوامل مرتبط با حافظه باشد.
• ارزیابی عملکرد شناختی: دکتر مغز و اعصاب ممکن است از تست هایی استفاده کند که عملکرد شناختی بیمار را ارزیابی می کنند. این تست ها ممکن است شامل آزمون هایی برای ارزیابی شناخت، تمرکز، توجه و سایر عوامل مرتبط با شناخت باشد.
• تصویربرداری مغزی: دکتر مغز و اعصاب ممکن است از روش های تصویربرداری مغزی مانند اسکن MRI و CT Scan استفاده کند تا بررسی کند که آیا اختلالاتی در ساختار مغز بیمار وجود دارد یا نه.
• آزمایش های خونی: پزشک مغز و اعصاب ممکن است آزمایش های خونی را انجام دهد تا بررسی کند آیا عواملی مانند بیماری های قلبی، دیابت، کمبود ویتامین ها و مواد معدنی و سایر بیماری های مرتبط با حافظه در بدن بیمار وجود دارد یا نه.
• ارزیابی رفتاری: روانپزشک ممکن است با بررسی رفتار بیمار و تعاملات او با دیگران، مشکلاتی که ممکن است برای او در زندگی روزمره به وجود آورد را تشخیص دهد.
• تشخیص بیماری: در صورتی که پزشک اعصاب و روان مشکوک به وجود یک بیماری مغزی مانند آلزایمر، پارکینسون و سایر بیماری های مرتبط با حافظه است، ممکن است برای تشخیص بیماری از روش های دیگری مانند آزمایش های جسمی و تصویربرداری مغزی استفاده کند.

در کل، تشخیص اختلال فراموشی باید توسط متخصص مغز و اعصاب صورت گیرد و باید بر اساس تاریخچه پزشکی کامل بیمار، ارزیابی عملکرد حافظه و شناختی، تصویربرداری مغزی، آزمایش های خونی و ارزیابی رفتاری انجام شود. در نهایت، بر اساس نتایج این تست ها و بررسی شرایط بیمار، پزشک اعصاب ممکن است تشخیص دقیقی در مورد نوع اختلال فراموشی داشته باشد و برای درمان مناسب، روش های درمانی متناسب با بیماری را تجویز کند.

روش های درمانی

درمان اختلال فراموشی بستگی به علت اصلی آن دارد. در صورتی که اختلال فراموشی ناشی از بیماری مغزی مانند آلزایمر، پارکینسون و سایر بیماری های مرتبط با حافظه باشد، درمان باید بر اساس نوع بیماری و شدت آن تعیین شود. در مواردی که علت اصلی اختلال فراموشی مشخص نیست، می توان از روش های زیر برای درمان استفاده کرد:

• تغییر رفتاری: ایجاد تغییرات در روزمره و فعالیت های روزانه می تواند به بهبود عملکرد حافظه کمک کند. به عنوان مثال، استفاده از یادداشت برداری، جلوگیری از تنش و استرس، تمرین حافظه با بازی ها و تمرینات ورزشی و رعایت روال خواب منظم می تواند به بهبود عملکرد حافظه کمک کند.
• مصرف داروها: در برخی موارد، پزشک مغز و اعصاب ممکن است داروهایی را تجویز کند که برای بهبود عملکرد حافظه و کاهش علائم اختلال فراموشی مفید باشند. به عنوان مثال، برخی داروها می توانند به عنوان مسکن درد، ضد اضطراب و ضد افسردگی تجویز شوند.
• درمان روانشناختی: در برخی موارد، درمان روانشناختی مانند مشاوره و روان درمانی می تواند به بهبود عملکرد حافظه و کاهش علائم اختلال فراموشی کمک کند. این روش ها ممکن است شامل تمرینات شناختی، تمرینات مدیتیشن و روش های تفکر مثبت باشند.
• درمان فیزیکی: برخی روش های درمانی فیزیکی مانند تمرینات ورزشی، تمرینات تنفسی، ماساژ و فیزیوتراپی می تواند به بهبود عملکرد حافظه و کاهش علائم اختلال فراموشی کمک کند.

در کل، درمان اختلال فراموشی باید بر اساس علت اصلی آن تعیین شود و بهتر است با مشورت پزشک تخصصی اعصاب و روان در مورد روش های مناسب درمانی و تغییرات رفتاری مناسب برای بهبود عملکرد حافظه صحبت کنید.

نتیجه گیری

اختلال فراموشی می تواند به عنوان یک علائمی از بیماری های مرتبط با حافظه و شناخت مانند آلزایمر، پارکینسون و سایر بیماری های مغزی ظاهر شود، همچنین ممکن است به علت تغییرات در روزمره و فعالیت های روزانه بدون وجود بیماری خاصی ایجاد شود. برای تشخیص اختلال فراموشی، پزشک مغز و اعصاب ممکن است از روش های مختلفی مانند مصاحبه پزشکی، ارزیابی عملکرد حافظه و شناختی، تصویربرداری مغزی و آزمایش های خونی استفاده کند.

درمان اختلال فراموشی بستگی به علت اصلی آن دارد. در صورتی که اختلال فراموشی ناشی از بیماری مغزی باشد، درمان باید بر اساس نوع بیماری و شدت آن تعیین شود. به علاوه، تغییرات در روزمره و فعالیت های روزانه، مصرف داروها، درمان روانشناختی و درمان فیزیکی می تواند به بهبود عملکرد حافظه و کاهش علائم اختلال فراموشی کمک کند.

در کل، در صورتی که با علائمی از اختلال فراموشی مواجه شدید، بهتر است به متخصص یا فوق تخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید و تشخیص و درمان مناسب را به عهده او بگذارید. همچنین، مراقبت از سلامتی عمومی بدن و رعایت روال خواب منظم و تغذیه سالم می تواند به بهبود عملکرد حافظه و جلوگیری از اختلال فراموشی کمک کند.

منابع

۱. National Institute on Aging. (2019). Alzheimer’s Disease and Related Dementias. Retrieved from dementias

2. National Institute of Mental Health. (2019). Forgetfulness

3. Mayo Clinic. (2021). Memory loss: When to seek help

4. Alzheimer’s Association. (2021). Treatments for Alzheimer’s

5. American Psychological Association. (2019). Memory loss

6. Harvard Health Publishing. (2021). What can you do about cognitive decline?