سرطان کبد

سرطان کبد از نظر رتبه بندی ششمین سرطان شایع در سراسر جهان و چهارمین رتبه در مرگ و میر با بیش از ۷۰۰۰۰ مورد جدید در سال را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود ۸۰۰۰۰ نفر در سراسر جهان به سرطان کبد مبتلا می‌شوند. عوامل مختلفی در بروز این نوع سرطان نقش دارد. در ادامه به بررسی عواملی که باعث نقص ایمنی و بروز سرطان کبد می‌شود و به راه‌های درمان و غربالگری این نوع سرطان می‌پردازیم.

تاریخچه سرطان کبد

سرطان کبد، بیماری جدیدی نیست. این بیماری کشنده از گذشته در بین مردم شیوع داشته است؛ ولی از سال ۱۹۸۰ به بعد ابتلا به سرطان کبد سه برابر و میزان مرگ و میر در اثر این سرطان به میزان دو برابر افزایش یافته است. به طوری که در سال ۲۰۲۳ انجمن سرطان آمریکا از ابتلای ۴۱۰۰۰ مورد جدید به سرطان کبد و مرگ ۳۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده خبر داده است.

سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد سرطانی است که از سلول‌های این ناحیه آغاز می‌شود. زمانی که سلول‌های این ناحیه در اثر عوامل مختلفی از بین بروند یا دچار تغییر شکل شوند، تبدیل به سلول‌های سرطانی می‌شوند. کبد عضو توپر و بزرگترین عضو در بدن است که قسمت مهمی از گوارش را تشکیل می دهد. کبد وظیفه دفع سموم و جذب مواد مفید و مغذی در بدن را بر عهده دارد. کبد در قسمت بالایی شکم و زیر دیافراگم قرار گرفته است. مردم از این نوع سرطان، نسبت به سرطان‌های دیگر کمتر شناخت دارند. به همین دلیل در هنگام تشخیص، ممکن است، این بیماری روند بسیار تهاجمی را از خود نشان دهد.

بیشتر سرطان‌های کبد در افرادی رخ می‌دهد که یک بیماری زمینه‌ای دارند. گاهی نیز ممکن است در افرادی اتفاق بیافتد که هیچ گونه بیماری زمینه‌ای نداشته باشند. در کل عوامل ژنتیکی و محیطی در ابتلا به سرطان کبد بیشترین تأثیر را دارند.

آمار مرتبط با این بیماری

آمار نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ حدود ۸۴۰۰۰۰ نفر به سرطان کبد مبتلا شده اند و همچنین این بیماری، منجر به مرگ حدود ۷۸۰۰۰۰ نفر در سراسر جهان گردیده است. آسیا و آفریقای جنوبی بیشترین آمار ابتلا به سرطان کبد را به خود اختصاص داده اند، زیرا مردم این نواحی بالاترین آمار ابتلا به هپاتیت نوع B و C را دارند.

آمار نشان می‌دهد مردان بیشتر از زنان به سرطان کبد مبتلا می‌شوند. این بیماری بین رده سنی ۵۵ الی ۶۵ سال در بیشترین حد است.

ایالت متحده آمریکا حدود سه چهارم ابتلا به موارد اولیه و ثانویه سرطان کبد را به خود اختصاص داده است. علت آن نیز بیماری‌های مزمن کبدی و یا سیروز کبدی گزارش شده است و امروزه نیز به مرور زمان روبه افزایش است.

افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان (والدین، خواهر، برادر یا فرزاندشان) به این بیماری مبتلا بوده‌اند حدود ۴ برابر بیشتر از سایر افرادی که سابقه خانوادگی ندارند، در معرض ابتلا به سرطان کبد قرار دارند. این خطر شامل حال کسانی که بیماری‌های کبدی و هپاتیت نداشته باشند نیز می‌شود. افرادی که هم هپاتیت C یا B و هم سابقه ارثی دارند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به این نوع سرطان هستند.

علائم و نشانه های سرطان کبد چیست؟

هر گونه بیماری ممکن است همراه با علائم و نشانه هایی باشد. در زیر به بخشی از این علائم می پردازیم:

اکثر افرادی که در مراحل اولیه مبتلا شدن به سرطان کبد هستند، علائم و نشانه‌هایی در بدنشان ندارند. با گذشت زمان علائم و نشانه‌هایی که در زیر ذکر شده است ممکن است در بدن فرد ظهور پیدا کند:

• کاهش وزن چشمگیر به طور خود به خود
• از دست دادن اشتها
• درد بالای شکم و کتف‌ها در سمت راست
• تهوع و استفراغ
• ضعف عمومی و خستگی ممتد
• تورم در قسمت شکم
• تغییر رنگ پوست و چشم از سفیدی به زردی (یرقان)
• مدفوع سفید و گچی
• تعریق و تب شدید
• استفراغ
• توده و درد شکمی
• کمردرد
• خارش
• بزرگ شدن کبد

انواع سرطان کبد

انواع مختلفی از این نوع سرطان می‌تواند در کبد بروز کند. شایع‌ترین نوع این سرطان کارسینوم نام دارد که حدود ۸۰ درصد افراد به این نوع دچار می‌شوند. کارسینوم از نوعی است که از سلول‌های اصلی کبدی (هپاتوسیت) شروع می‌شود. انواع دیگر سرطان کبد کلانژیو کارسینوم و هپاتوبلاستوم نام دارند، که معمولا داخل کبد اتفاق می‌افتد و سلول‌های درونی کبد را درگیر می‌کنند. این دو نوع شایع نیستند.

سرطانی که به کبد متاستاز می کند خیلی بیشتر از سرطانی است که از سلول‌های کبد آغاز می شود. یعنی سرطان‌هایی که در عضوهایی مانند ریه یا سینه و روده بزرگ آغاز می‌شوند، اگر درمان نشوند و یا درمان موفق‌آمیز نباشد، به مرور زمان به کبد سرایت می‌کند و در کبد گسترش می‌یابد. این مورد به جای سرطان کبد، سرطان متاستاتیک نامیده می‌شود.

سرطان متاستاتیک از اندامی که از آن شروع می‌شود نامگذاری شده است به طور مثال سرطانی که در روده بزرگ اتفاق می‌افتد و بعد به کبد سرایت می‌کند، سرطان کولون متاستاتیک نامیده می‌شود.

علت ایجاد سرطان کبد

این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های کبدی تغییرات جهشی در DNA خود ایجاد کند. DNA ماده ای است که عملکردهایی را برای هر فرآیند شیمیایی در بدن فرد ارائه می‌دهد. وقتی DNA جهش می‌کند، این عملکردها دچار تغییر می‌شوند. نتیجه‌ای که این تغییرات روی کبد می‌گذارند این است که سلول‌های کبدی شروع به رشد بی‌رویه و خارج از کنترل می‌کنند و در نتیجه توده‌ای از یک تومور و سلول‌های سرطانی در نواحی مختلف کبد تشکیل می‌شود.

گاهی علت سرطان کبد به خوبی شناخته می‌شود، مانند عفونت‌های مزمن هپاتیتی یا مصرف بی‌رویه الکل و موارد دیگر و گاهی سرطان کبد در افرادی که هیچ بیماری زمینه‌ای دیگر ندارند نیز اتفاق می‌افتد و مشخص نیست که چه عاملی باعث ایجاد آن شده است.

راه حل های درمانی این بیماری چیست؟

هر مشکل و بیماری راه حلی دارد. با رعایت نکات زیر می توانید تا حد زیادی از این بیماری کشنده در امان باشید:

1. الکل در حد خیلی کم مصرف شود. بهتر است الکل نوشیده نشود؛ ولی اگر می‌خواهید الکل بنوشید، مقدار مصرف را تا جایی که مقدور هستید کم کنید. در زنان نوشیدن الکل باید در حد یک نوشیدنی در هفته باشد و برای مردان این مقدار در حد دو نوشیدنی در هفته گزارش شده است.
2. بهتر است هر شخص واکسن هپاتیت B را تزریق کند. این واکسن برای همه افراد می‌تواند تزریق شود؛ از جمله افراد مسن، نوزادان و افرادی که سیستم ایمنی آن‌ها قوی نیست.
3. خطر ابتلا به سیروز کبدی را کاهش دهید. سیروز کبدی زخم و اسکاری در کبد است که با گذر زمان طولانی می‌تواند باعث التهاب کبد و در نتیجه تغییر شکل در سلول‌های کبدی و تبدیل آن‌ها به سلول‌های سرطانی شود.
4. در استفاده از داروهای وریدی دقت کنید. توجه در استفاده از تمیز بودن هر نوع سوزن های حائز اهمیت است. با تزریق‌های غیر قانونی و غیر بهداشتی خطر مبتلا شدن به انواع هپاتیت در شما افزایش می‌یابد. قبل از انجام هر گونه عمل زیبایی، پیرسینگ و خالکوبی از استریل بودن سوزن‌ها اطمینان حاصل کنید؛ زیرا اگر سوزن‌ها استریل نباشد خطر ابتلا به هپاتیت نوع C افزایش می‌یابد. مکان هایی که برای این اعمال انتخاب می‌کنید حتما امن و تمیز باشد و با تحقیقات فراوان نسبت به مکان و پرس و جو از کارکنان در مورد بهداشت آن جا، سپس اقدام کنید.
5. وزن متعادل خود را حفظ کنید. اگر وزن شما در حال حاضر متعادل است با ورزش و تغذیه سالم و رژیم‌های مناسب آن را متعادل نگه دارید؛ ولی اگر اضافه وزن دارید با ورزش‌های مناسب آن را کاهش دهید. ناگفته نماند باید در مصرف کالری‌های دریافتی به بدن در روز هم توجه کرد. دقت کنید که به اندازه ورزش کنید و به طور مناسب کاهش وزن داشته باشید (۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته)
6. از سلامتی جنسی شریک جنسی‌تان مطمئن شوید. یعنی شریک جنسی شما به هیچ گونه عفونت‌ها و بیماری‌های مقاربتی از جمله هپاتیت نوع B و هپاتیت نوع C رمبتلا نباشد و همچنین رابطه جنسی محافظت نشده نداشته باشید.
7. برای هپاتیت نوع C هنوز واکسنی کشف نشده است ولی می‌توانیم با روش‌هایی از هپاتیت نوع C پیشگیری کرد و اقدامات مناسب در این باره را انجام داد.
8. به دنبال درمان هپاتیت نوع B و C باشید. تمام اقدامات لازم برای درمان این دو نوع هپاتیت در دسترس است.

چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به سرطان کبد هستند؟

عواملی که خطر ابتلا به سرطان کبد را در فرد افزایش می‌دهند عبارتند از:

• (HBV) و (HBC): عفونت‌های مزمن با ویروس هپاتیت نوع B و هپاتیت نوع C  
• سیروز کبدی: این وضعیت پیشرونده و غیر قابل برگشت باعث ایجاد اسکار در کبد می‌شود که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.
• هموکروماتوز و ویلسون: به برخی از بیماری‌های ارثی کبد گفته می شود، که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
• دیابت: افرادی که از اختلال قند خون رنج می برند بیشتر از افرادی که دیابت ندارند در معرض خطر احتمالی سرطان کبد هستند.
• بیماری کبد چرب غیر الکلی: تجمع چربی در کبد افراد می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد.
• قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین ها: آفلاتوکسین‌ها به سم هایی گفته می شود که توسط کپک‌هایی که روی محصولات کشاورزی و مواد غذایی دیگر رشد می‌کنند ایجاد می‌شود. محصولات کشاورزی مانند آجیل و غلات می‌توانند به این سموم آلوده شوند و در نهایت به غذاهایی که با این محصولات ساخته می‌شوند، می‌رسند.
• مصرف بیش از حد الکل: مصرف بیش از حد الکل روزانه طی سالیان دراز می‌تواند منجر به آسیب به کبد شود و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان کبد را در فرد بالا ببرد.

در نتیجه هرگونه بیماری و آسیب کبدی باعث التهاب طولانی مدت در کبد در نتیجه آسیب جدی به کبد و در نهایت سرطان کبد می‌شود.

راه های تشخیص سرطان کبد چیست؟

تشخیص دو نوع سرطان کبد (اولیه و ثانویه) از چندین راه امکان‌پذیر است:

• آزمایش‌های خون برای بررسی آلفا فتوپروتئین در خون
• بیوپسی از بافت کبد بیمار
• تصویر برداری‌های پزشکی مثل سی تی اسکن و MRI و سونوگرافی

در کل می توان ذکر کرد که غربالگری به موقع، به پیشگیری از این بیماری کشنده کمک می‌کند و شانس زنده ماندن را در فرد تا چندین سال بالاتر می‌برد. افرادی که دچار سابقه ارثی، هپاتیت، سیروز کبدی، کلانژیت صفراوی اولیه هستند باید هر ۶الی ۱۲ ماه یک بار، توسط پزشک متخصص گوارش و کبد مورد بررسی قرار گیرند.

چه پزشکانی سرطان کبد را درمان می کنند؟

درمان به وضعیت جسمانی بیمار بستگی دارد. پزشکان مختلفی بنا بر شرایط بیمار درمان را آغاز می کنند:

• متخصص گوارش: پزشکی که گوارش بیمار را مورد بررسی دقیق قرار می دهد.
• آنکولوژیست جراحی: این پزشک توده و سرطان را با جراحی درمان می کند.
• آنکولوژیست پزشکی و شیمی درمانی: این پزشک با درمانی اصولی و با استفاده از داروهای قوی و مرتبط بیمار را درمان می کند.
• آنکولوژیست پرتودرمانی: این پزشک با استفاده از پرتو درمانی، به ادامه ی درمان می پردازد.

پزشک در شروع درمان بیمار به چند نکته توجه می کند:

• عواملی مثل سن و طول عمری که در انتظار بیمار است.
• آیا جراحی به پاکسازی توده کمک میکند؟
• سرطان تا چه مرحله ای پیشرفته است.
• چند روش برای درمان سرطان شخص نیاز است؟

بعضی از افرادی که سرطان در بدن آنها پیشرفت کرده است، ممکن است از درمان اجتناب کنند. اما نکته ی مهم این است که در ابتدا نظر پزشک متخصص کبد و گوارش را بدانند سپس تصمیم گیری کنند.

نتیجه گیری

در آخر از این مقاله استنباط می‌شود که با رعایت تمام نکات ذکر شده و غربالگری‌های به موقع می‌توانیم از سرطان کبد تا حدودی در امان باشیم. دریافتیم افرادی که سابقه ارثی از این بیماری، در خانواده دارند ۴ برابر بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا می‌باشند.

افرادی که به بیماری‌های مزمن و ارثی کبدی مبتلا هستند هر شش ماه توسط تصویربرداری اولتراسوند کبد مورد بررسی قرار بگیرند. در صورت نیاز به مشاوره می توانید به مشاورین دکتر با من مراجعه کنید.

منابع

1. Makk L, Delmor F,Creech JL (Jr).Ogden LL, Fadell EH, Songster CL, Clanton J, Johnson MN, Christopherson WM, Clinicaland morphological features of

hepatic angiosarcoma in vinyl chloride workers. Cancer 37:149-163,1976.

2. Linsell CA, Peers FG, Field studies on liver cell cancer . In Orgins of Human Cancer, Book A,Incidence of Cancer in Humans, Hiatt HH, Watson JD, Winsten JA (eds).Cold Spring Harbor Laboratory, 1977. PP. 549-556.
3. Higginson J, Terracini B, Agthe C, Nutrition and cancer: inqestion of foodborne carcinogens. In Cancer Epidemiology and prevention, Current Conceps, Schottenfeld D, (ed).Springfield: CC Thomas, 1975. PP. 177-206
4. Glassberg AB. Rosenbaum EH. Oral contraceptives and malignant hepatoma. Lancet 1:470. 1976